Wprowadzenie

Podstawy anatomii narządów miednicy mniejszej zostały opracowane przez Andreasa Vesaliusa już w roku 1543.

Budowa anatomiczna odbytnicy, odbytu i dna miednicy bardzo ściśle wiąże się z ich fizjologią. Dokładniejsze zrozumienie tych zależności stało się możliwe dzięki rozwojowi chirurgii i nowoczesnych metod diagnostyki obrazowej, badań czynnościowych i technik endoskopowych.

Coraz częściej rozpoznaje się takie zaburzenia czynności aparatu dna miednicy, jak zaparcia, nietrzymanie stolca i wypadanie odbytnicy. Szczegółowa znajomość anatomii i fizjologii końcowego odcinka przewodu pokarmowego i miednicy jest warunkiem właściwego postępowania, tzn. optymalnej diagnostyki, prawidłowej interpretacji wyników badań i wyboru najlepszej metody leczenia.

Budowa odbytnicy

Odbytnica (rectum) to odcinek jelita grubego między esicą a kanałem odbytu. Jej długość wynosi 12-18 cm. Odbytnica leży ku przodowi od kości krzyżowej i kości guzicznej.

Granice odbytnicy

Granica górna

Odbytnica jest przedłużeniem okrężnicy esowatej. Rozpoczyna się w miejscu, w którym kończy się krezka esicy. Granica anatomiczna między esicą a odbytnicą przebiega na wysokości S3, a chirurgiczna – na wysokości wzgórka kości krzyżowej (promontorium).

Granica dolna

Odbytnica kończy się 2-3 cm poniżej szczytu kości guzicznej. W tym miejscu zagina się ku tyłowi, przebiega między mięśniami dźwigaczami odbytu i przechodzi w kanał odbytu. Granicą anatomiczną między odbytnicą a kanałem odbytu jest linia zębata, a chirurgiczną – wysokość pierścienia mięśniowego, tzw. przepony miednicy.

Elementy budowy odbytnicy

Przepona miednicy dzieli odbytnicę na:

• część górną, tzn. miedniczną (pars pelvina recti), tworzącą bańkę odbytnicy (ampulla recti)
• część dolną, tzn. odbytową (pars analis recti).

W płaszczyźnie strzałkowej odbytnica ma dwie krzywizny:

• zgięcie krzyżowe (flexura sacralis) – do tyłu, wzdłuż krzywizny kości krzyżowej
• zgięcie kroczowe (flexura perinealis) – do przodu, omijające kość guziczną.

W porównaniu z okrężnicą w budowie odbytnicy nie występują takie elementy jak krezka, fałdy półksiężycowate, przyczepki sieciowe, a warstwa podłużna błony mięśniowej nie wytwarza tzw. taśm.

Budowa ściany odbytnicy

Ściana odbytnicy jest zbudowana z trzech warstw:

• błony zewnętrznej
• błony mięśniowej
• błony śluzowej.

Błona zewnętrzna

Błonę zewnętrzną ściany odbytnicy tworzy częściowo otrzewna. Z przedniej ściany odbytnicy otrzewna przechodzi:

• u mężczyzn na pęcherz moczowy, tworząc zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe (excavatio rectovesicalis)
• u kobiet na macicę, tworząc zagłębienie odbytniczo-maciczne (excavatio rectouterina), zwane zatoką Douglasa.