Wstęp

Rozwój genetyki, a zwłaszcza technik analizy genomu, umożliwia coraz lepsze poznanie podłoża molekularnego chorób uwarunkowanych genetycznie, a także coraz dokładniejsze badania diagnostyczne. W wielu przypadkach analiza genetyczna jest rozstrzygająca w ustaleniu rozpoznania, stała się więc metodą z wyboru zarówno w stadiach jawnych klinicznie, jak i przedobjawowych chorób genetycznych. Dla większości chorób genetycznych nie opracowano dotąd (mimo bezustannych prac w tym kierunku) terapii genowej ani innych metod skutecznego leczenia, ale rzetelna informacja o statusie genetycznym ma niebagatelne znaczenie dla pacjentów i ich rodzin. Pozwala zaplanować racjonalne postępowanie lekarskie i profesjonalne poradnictwo genetyczne.

Zadania poradni genetycznej

Od poradni genetycznej pacjenci i ich rodziny mogą oczekiwać:

• weryfikacji lub ustalenia rozpoznania choroby genetycznej
• informacji na temat możliwości leczenia
• określenia stopnia ryzyka przekazania choroby potomstwu
• wykrycia bądź wykluczenia nosicielstwa zmutowanego genu
• badań w okresie przedobjawowym (przy pełnej penetracji genu)
• badań określających genetyczną predyspozycję do choroby (przy niepełnej penetracji genu)
• badań prenatalnych – jeśli wykrycie choroby u płodu we wczesnym okresie ciąży może mieć wpływ na dalsze postępowanie.

Ogólne zasady postępowania

Laboratoryjne badania genetyczne powinny być poprzedzone wywiadem, zbadaniem i określeniem stanu klinicznego pacjenta. Na podstawie tych danych przeprowadza się różnicowanie i ustala wstępne rozpoznanie oraz planuje badania w kierunku konkretnej choroby lub określonej grupy chorób.

Niektóre choroby cechują się na tyle podobnym fenotypem, że można je rozróżnić jedynie na podstawie analizy molekularnej. Należy również pamiętać o heterogenności allelicznej, kiedy różne mutacje w obrębie tego samego genu powodują odmienne klinicznie choroby genetyczne (np. różne mutacje w genie kanału wapniowego CACNA1A na chromosomie 19 powodują trzy różne choroby genetyczne (ataksja rdzeniowo-móżdżkowa typu 6, rodzinna migrena hemiplegiczna oraz ataksja epizodyczna). Odwrotna sytuacja ma miejsce przy heterogenności genetycznej, w której mutacje w odrębnych genach manifestują się jednakowymi klinicznie jednostkami chorobowymi, jak np. w stwardnieniu guzowatym spowodowanym mutacjami w genie TSC1 na chromosomie 9 lub TSC2 na chromosomie 16.

Wywiad i analiza rodowodu

Bardzo duże znaczenie ma dokładny wywiad, który może nasunąć podejrzenie, że mamy do czynienia z chorobą genetycznie uwarunkowaną i w znacznym stopniu dopomóc w ukierunkowaniu badań klinicznych i genetycznych. W wywiadzie należy zatem ustalić: