Wstęp

Nieprawidłowy stan odżywienia i wynikające z niego stany niedoborowe mogą prowadzić do wielu zaburzeń neurologicznych. W miarę postępu wiedzy o znaczeniu poszczególnych witamin, mikro- i makroelementów zmieniają się również zasady postępowania profilaktycznego oraz leczenia ich niedoborów. Problem niedoborów pokarmowych nabiera coraz większego znaczenia w krajach rozwiniętych. Niewłaściwa dieta, spożywanie gotowych posiłków i plaga fast foodów to tylko niektóre przyczyny występowania stanów niedoborowych. Dodatkowym problemem jest fizjologiczna współzależność wielu witamin i pierwiastków śladowych, co nadaje stanom niedoborowym status zaburzeń wieloczynnikowych. W niektórych sytuacjach wzrasta zapotrzebowanie na witaminy (intensywny wysiłek fizyczny, ciąża i laktacja, zwiększone spożycie węglowodanów), co powinno znaleźć odzwierciedlenie w odpowiednio zwiększonej suplementacji.

Przyczyny niedoborów żywieniowych

Najczęściej choroby niedoborowe układu nerwowego dotyczą witamin z grupy B (B₁, B₆) i witaminy E. Syntetyczne zestawienie ważniejszych przyczyn niedoborów pokarmowych, prowadzących do wystąpienia objawów neurologicznych, przedstawia tabela 1.

Hipowitaminozy

Witamina B₁ (tiamina)

Kojarzony z chorobą beri-beri i spożywaniem łuskanego ryżu niedobór witaminy B₁ występuje obecnie również w krajach bliższych naszemu rejonowi geograficznemu. Niedobory mają wiele przyczyn (tab. 1), choć hipowitaminoza najczęściej spotykana jest u osób nadużywających alkoholu. Witamina B₁ jest pobierana z pożywienia, podczas przygotowywania posiłków łatwo ulega jednak zniszczeniu, dlatego szacuje się, że około połowa populacji krajów uprzemysłowionych cierpi na łagodny niedobór tiaminy.

Fizjologia

Pirofosforan tiaminy jest kofaktorem ponad 20 enzymów różnych szlaków, w tym dekarboksylazy kwasu pirogronowego i kwasu α-ketoglutarowego. Tiamina jest niezbędna w procesach oddychania tkankowego, głównie w przemianie węglowodanów. Nasila czynność acetylocholiny, działa synergicznie z tyroksyną i insuliną, pobudza wydzielanie gonadotropin.

Patofizjologia

Niedobór tiaminy zaburza syntezę związków wysokoenergetycznych, aminokwasów, acetylocholiny, jest przyczyną zaburzeń funkcjonowania układów nerwowego i krążenia.

Czynniki ryzyka

Czynnikami ryzyka niedoboru są:

• zmniejszona podaż witaminy B₁
• duża zawartość węglowodanów w diecie
• spożywanie potraw gotowych (tylko do podgrzania)
• karmienie niemowląt przez matki spożywające pokarm z niewielką zawartością tiaminy (ryż łuskany) – niemowlęca beri-beri
• zwiększone zapotrzebowanie: intensywny wysiłek fizyczny, ciąża i laktacja, podeszły wiek, zakażenia układowe, choroby nowotworowe, cukrzyca, dializoterapia, długotrwałe żywienie pozajelitowe, zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)
• alkohol, palenie tytoniu.