Rys historyczny

Udar mózgu jest jedną z niewielu chorób neurologicznych znaną od starożytności. Już w starożytnej Grecji Hipokrates nazywał go apopleksją (gwałtowne uderzenie jak piorunem), oddając w ten sposób charakter zachorowania. Etiologię schorzenia wykazały wstępnie przeprowadzone dopiero w XVII w. anatomopatologiczne badania naczyniowe Thomasa Willisa i Johanna Jakoba Wepfera (objawy apopleksji wytłumaczył w rozprawie „Historiae apoplecticorum” uszkodzeniem naczyń domózgowych – ich blokadą lub pęknięciem z krwotokiem, a w konsekwencji uszkodzeniem mózgu).

Definicja

Udar mózgu jest to zespół kliniczny charakteryzujący się nagłym ogniskowym, a niekiedy uogólnionym zaburzeniem czynności mózgu, którego objawy utrzymują się dłużej niż 24 godziny lub prowadzą do śmierci i nie mają przyczyny innej niż naczyniowa.

Definicja ta została opracowana przez WHO w 1980 r. i obowiązuje do dziś, mimo że w badaniach neuroobrazowych u 30% pacjentów, u których objawy ogniskowe ustępują w ciągu 24 godzin, stwierdza się cechy udaru niedokrwiennego. Zgodnie z tą definicją przemijające niedokrwienie mózgu nie jest udarem, ale w praktyce należy je traktować jak udar.

Przemijające niedokrwienie mózgu

Do niedawna w przypadku całkowitego ustąpienia ogniskowych objawów neurologicznych w krótkim czasie (do 24 godzin) rozpoznawano przemijające niedokrwienie mózgu (TIA – transient ischemic attack). Praktykę tę skorygował rozwój neuroradiologii. Badania obrazowe wykazały, że aż 30% pacjentów z TIA ma w mózgu zmiany charakterystyczne dla świeżego udaru niedokrwiennego. Dlatego dziś funkcjonują dwie definicje TIA:

• stara, odnosząca się tylko do czasu utrzymywania się objawów ogniskowych (stosowana jeszcze w ośrodkach z ograniczonym dostępem do badań neuroobrazowych)
• nowa, mówiąca, że z TIA mamy do czynienia, kiedy nagle występujące objawy ogniskowe o charakterze naczyniowym ustępują całkowicie w ciągu 24 godzin (zwykle po kilku do kilkunastu minut) i nie pozostawiają po sobie żadnych zmian morfologicznych w badaniach neuroobrazowych mózgu.
  
  

Według danych klinicznych większość TIA trwa <1 godzinę, a średnio w zależności od zakresu unaczynienia, którego dotyczy zaburzenie, 14 minut w przypadku tętnic szyjnych i ich rozgałęzień (przedni zakres unaczynienia mózgu), a 8 minut w przypadku tętnic kręgowych lub podstawnej (tylny zakres unaczynienia mózgu).

Klasyfikacja udarów

Istnieją różne klasyfikacje udarów mózgu, najczęściej związane z etiologią. Najbardziej ogólna i podstawowa klasyfikacja etiologiczna wyróżnia: