Przeglądasz archiwalną treść publikacji „Neurologia” Zamów najnowsze wydanie
Podyplomie logo dark

Choroby wywołane przez neurotoksyny bakteryjne

Aleksander Garlicki

Tężec

Definicja

Tężec (tetanus) jest ostrą chorobą zakaźną, toksykozą przyranną wywoływaną przez laseczkę tężca – Clostridium tetani. Choroba jest niezaraźliwa i nie przenosi się z człowieka na człowieka.

Etiologia

Laseczka tężca jest beztlenową bakterią Gram(+), zdolną do wytwarzania przetrwalników. Przetrwalniki laseczki tężca przeżywają w skrajnie trudnych warunkach środowiska. Niszczy je jodyna, aldehyd glutarowy i woda utleniona. W warunkach beztlenowych w ranach o niskim potencjale oksydoredukcyjnym zarodniki przekształcają się w postać wegetatywną, zdolną do wytwarzania egzotoksyn – tetanospazminy i tetanolizyny, które odpowiadają za rozwój objawów klinicznych tężca.

Rezerwuar laseczki tężca

W naturalnych warunkach laseczka tężca jest szeroko rozpowszechniona w środowisku. Znajduje się w przewodzie pokarmowym koni i bydła domowego, rzadziej człowieka. Stała obecność zarodników w glebie, kurzu, wodzie, ściekach jest skutkiem użyźniania gleby nawozem naturalnym, zawierającym odchody zwierzęce i ludzkie, niedostatków kanalizacji i nieodpowiedniego zabezpieczania wysypisk śmieci.

Epidemiologia

Na świecie

Tężec jest częstą chorobą zakaźną w krajach tropikalnych i subtropikalnych Afryki, Azji i Ameryki Południowej (zapadalność ok. 40/100 tys.), gdzie glebę tradycyjnie użyźnia się odchodami zwierzęcymi i ludzkimi. W krajach rozwijających się to nadal częsta przyczyna śmierci, szczególnie u noworodków. Corocznie w skali globalnej na tężec choruje ok. 1 mln ludzi. Na początku lat 90. XX w. na świecie zanotowano ok. 700 tys. zgonów noworodków z powodu tężca. W 2002 r. liczba zmarłych z powodu tężca zmniejszyła się do ok. 213 tys., w tym 180 tys. noworodków, a w 2006 r. wzrosła do 260 tys.

W krajach rozwiniętych tężec występuje obecnie bardzo rzadko dzięki systematycznie prowadzonym szczepieniom zapobiegawczym, odpowiedniemu stanowi sanitarnemu, dobrej higienie i przestrzeganiu zasad immunoprofilaktyki poekspozycyjnej.

W Polsce

W Polsce w ostatnich latach obserwuje się wyraźny spadek zachorowań.

Notuje się kilkanaście do kilkudziesięciu zachorowań rocznie; w 2012 r. było u nas 19 przypadków tężca. Najwyższa jest zapadalność w województwach południowo-wschodnich. Chorują głównie osoby starsze, zamieszkałe na wsi, częściej kobiety niż mężczyźni. Zachorowania występują najczęściej od maja do września, w okresie nasilenia prac polowych. Tężec noworodkowy po raz ostatni odnotowano w Polsce w 1984 r.

Patofizjologia

Wrota zakażenia

Wrotami zakażenia są uszkodzone powłoki skórne, rzadziej błony śluzowe, narząd rodny kobiety po poronieniu, a w prymitywnych warunkach sanitarnych – pępowina noworodka. Szczególnie niebezpieczne są rany szarpane, kąsane, miażdżone, kłute, zawieraj...