Tężec

Definicja

Tężec (tetanus) jest ostrą chorobą zakaźną, toksykozą przyranną wywoływaną przez laseczkę tężca – Clostridium tetani. Choroba jest niezaraźliwa i nie przenosi się z człowieka na człowieka.

Etiologia

Laseczka tężca jest beztlenową bakterią Gram(+), zdolną do wytwarzania przetrwalników. Przetrwalniki laseczki tężca przeżywają w skrajnie trudnych warunkach środowiska. Niszczy je jodyna, aldehyd glutarowy i woda utleniona. W warunkach beztlenowych w ranach o niskim potencjale oksydoredukcyjnym zarodniki przekształcają się w postać wegetatywną, zdolną do wytwarzania egzotoksyn – tetanospazminy i tetanolizyny, które odpowiadają za rozwój objawów klinicznych tężca.

Rezerwuar laseczki tężca

W naturalnych warunkach laseczka tężca jest szeroko rozpowszechniona w środowisku. Znajduje się w przewodzie pokarmowym koni i bydła domowego, rzadziej człowieka. Stała obecność zarodników w glebie, kurzu, wodzie, ściekach jest skutkiem użyźniania gleby nawozem naturalnym, zawierającym odchody zwierzęce i ludzkie, niedostatków kanalizacji i nieodpowiedniego zabezpieczania wysypisk śmieci.

Epidemiologia

Na świecie

Tężec jest częstą chorobą zakaźną w krajach tropikalnych i subtropikalnych Afryki, Azji i Ameryki Południowej (zapadalność ok. 40/100 tys.), gdzie glebę tradycyjnie użyźnia się odchodami zwierzęcymi i ludzkimi. W krajach rozwijających się to nadal częsta przyczyna śmierci, szczególnie u noworodków. Corocznie w skali globalnej na tężec choruje ok. 1 mln ludzi. Na początku lat 90. XX w. na świecie zanotowano ok. 700 tys. zgonów noworodków z powodu tężca. W 2002 r. liczba zmarłych z powodu tężca zmniejszyła się do ok. 213 tys., w tym 180 tys. noworodków, a w 2006 r. wzrosła do 260 tys.

W krajach rozwiniętych tężec występuje obecnie bardzo rzadko dzięki systematycznie prowadzonym szczepieniom zapobiegawczym, odpowiedniemu stanowi sanitarnemu, dobrej higienie i przestrzeganiu zasad immunoprofilaktyki poekspozycyjnej.

W Polsce

W Polsce w ostatnich latach obserwuje się wyraźny spadek zachorowań.

Notuje się kilkanaście do kilkudziesięciu zachorowań rocznie; w 2012 r. było u nas 19 przypadków tężca. Najwyższa jest zapadalność w województwach południowo-wschodnich. Chorują głównie osoby starsze, zamieszkałe na wsi, częściej kobiety niż mężczyźni. Zachorowania występują najczęściej od maja do września, w okresie nasilenia prac polowych. Tężec noworodkowy po raz ostatni odnotowano w Polsce w 1984 r.

Patofizjologia

Wrota zakażenia

Wrotami zakażenia są uszkodzone powłoki skórne, rzadziej błony śluzowe, narząd rodny kobiety po poronieniu, a w prymitywnych warunkach sanitarnych – pępowina noworodka. Szczególnie niebezpieczne są rany szarpane, kąsane, miażdżone, kłute, zawieraj...