Wstęp

Stwardnienie rozsiane (SM – sclerosis multiplex) jest przewlekłą, nieuleczalną, narządowo swoistą chorobą ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Bezpośrednia przyczyna nie jest znana, ale powszechnie przyjmuje się autoimmunologiczne podłoże choroby. W wyniku złożonych patomechanizmów dochodzi do wieloogniskowego uszkodzenia struktur OUN. Podłożem patofizjologicznym jest zapalenie, demielinizacja, uszkodzenie aksonów i oligodendrocytów z następowym rozplemem innych komórek glejowych. Następstwem są objawy rozsianego uszkodzenia OUN związane z zajęciem struktur okołokomorowych i podkorowych istoty białej półkul, pnia mózgu, móżdżku i rdzenia kręgowego. Choroba rozpoczyna się głównie u młodych dorosłych pojawieniem się klinicznie izolowanego zespołu objawów neurologicznych o demielinizacyjnym podłożu (CIS – clinically isolated syndrome). Przebieg choroby może być zmienny, jednak systematycznie prowadzi do pogarszania się stanu neurologicznego pacjentów i jest najczęstszą nieurazową przyczyną trwałego inwalidztwa u młodych osób.

Stwardnienie rozsiane jest w ostatnich latach jedną z najintensywniej badanych chorób układu nerwowego. Badania podstawowe umożliwiły dokładniejsze poznanie morfologicznych wykładników choroby i patomechanizmów prowadzących do uszkodzenia układu nerwowego. Szeroko ocenia się wpływ czynników środowiskowych na rozwój i przebieg choroby, co może być podstawą do profilaktycznych działań zwalniających jej rozwój. Największy postęp odnotowano jednak w terapii. W ostatnich latach wprowadzono szereg leków o potwierdzonej skuteczności – głównie w leczeniu postaci choroby przebiegającej z rzutami i remisjami. Prowadzone są próby kliniczne oceniające przydatność kolejnych preparatów, również w postaciach postępujących.

Definicja

Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą zapalno-zwyrodnieniową chorobą układu nerwowego o nieznanej przyczynie, w której patogenezie istotną rolę odgrywa układ immunologiczny. Proces chorobowy prowadzi do powstania rozsianych ognisk demielinizacji, w których dochodzi do zaniku oligodendrocytów i aksonów, czego efektem są liczne objawy kliniczne.

Epidemiologia

Na SM choruje ok. 2,5 mln osób na całym świecie. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj między 20 a 40 r.ż. Zdarza się jednak, że występują już w wieku młodzieńczym, a nawet w dzieciństwie, jak również po 50 czy 60 r.ż. Choroba częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Szacuje się, że w ostatnich latach w postaci przebiegającej z rzutami i remisjami średni stosunek zachorowalności kobiet do mężczyzn wzrósł z 1,4 : 1 do 2,6 : 1. W pierwotnie postępującej postaci choroby nie stwierdza się predylekcji do płci. Największe ryzyko zachorowania występuje u rasy białej, natomiast u rasy żółtej i czarnej częstość występowania SM jest istotnie mniejsza.