Wstęp

Prawie wszystkie znane nam cywilizacje używały różnych sposobów intoksykacji w celu wywołania uczucia przyjemności, przeciwdziałania bólowi lub opanowania niepokoju, a także w celach religijnych i rytualnych. Narkotyki (substancje psychoaktywne) były wytwarzane z roślin występujących w danym regionie świata (kokaina – Ameryka Południowa, przetwory konopi indyjskich i maku – Azja). Z powodu działania przeciwbólowego i zdolności poprawiania nastroju wykorzystywano je często, co prowadziło do trudnej do odparcia chęci ponownego ich spożycia, czyli do stanu, który dziś nazywamy uzależnieniem.

Przyjmowanie środków uzależniających w kulturze zachodniej rozpowszechniło się w pierwszej połowie XX w. Oprócz od dawna znanych związków pochodzenia naturalnego przemysł farmaceutyczny i chemiczny rozpoczął produkcję silnie działających, a wcześniej nieznanych substancji psychoaktywnych. W wielu przypadkach po entuzjastycznym przyjęciu nowych leków przeciwbólowych czy stosowanych w leczeniu chorób neuropsychiatrycznych (kokaina, heroina, amfetamina) wkrótce zauważono, że przynoszą one więcej szkód niż korzyści. Badania ostatnich lat wskazują na systematyczny wzrost liczby osób używających i uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Rośnie zwłaszcza liczba użytkowników konopi indyjskich, amfetaminy i halucynogenów. Nadal jednak popularne są środki uspokajające, nasenne i opioidy.

Starsze leki uspokajające i nasenne hamują OUN, zależnie od dawki powodując sedację, sen, utratę przytomności, śpiączkę lub zgon wskutek zaburzenia regulacji oddychania i krążenia. Benzodiazepiny, barbiturany i alkohol są często zażywane w celu redukcji lęku, kokaina czy amfetamina mogą natomiast nasilać doznania lękowe. Przyjmowanie kofeiny lub nikotyny wiąże się ze zwiększeniem aktywności lub uwydatnieniem innych czynności kognitywnych, przeciwny efekt dają środki sedatywno-nasenne.

Podstawowe pojęcia

Narkotyk

Słowo narkotyk pochodzi od gr. narkotikos – oszałamiający, odurzający. Nie ma jednej powszechnie obowiązującej definicji narkotyku. Dla potrzeb legislacyjnych w różnych krajach przyjmuje się różne definicje, w których zwykle nie uwzględnia się właściwości farmakologicznych substancji, a jedynie jej nielegalny i uzależniający lub prowadzący do narkomanii charakter. Według WHO narkotyk to substancja chemiczna powodująca zniesienie bólu, euforię i oszołomienie. Termin ten odnosi się zwykle do opioidów, zwanych narkotycznymi środkami znieczulającymi przeciwbólowymi (analgetyki). Potocznie nazywa się tak każdy nielegalny środek psychoaktywny używany do celów niemedycznych, niezależnie od sposobu jego działania. Wobec niejasności terminologicznych WHO zaleca stosowanie bardziej specyficznych określeń, jak np. opioidy.