Wstęp

Według polskiej tradycji neuropsychiatrycznej rozróżnia się dwa pojęcia: przytomność i świadomość:

• pełna świadomość to stan, w którym człowiek jest w pełni zdolny do odbioru i interpretacji bodźców zewnętrznych, postrzeganie nie jest zaburzone, a reakcje są adekwatne do sytuacji. Pełna świadomość zależy od sprawnego współdziałania różnych obszarów mózgu, które są integrowane przez twór siatkowaty
• przytomność natomiast jest stanem gotowości układu nerwowego do odbioru bodźców i można ją utożsamiać ze stanem czuwania.
  
  

Wielu autorów używa jednak określeń „świadomość” i „przytomność” zamiennie, co bywa przyczyną nieporozumień. Zaburzenia świadomości dzielimy na jakościowe (stany splątania, pomroczne i majaczenie) i ilościowe, czyli różnie głębokie zaburzenia świadomości, od spowolnienia przez senność i półśpiączkę po śpiączkę. Ilościowe zaburzenia świadomości są jednocześnie zaburzeniami przytomności, a śpiączka jest stanem nieprzytomności.

Zaburzenia przytomności mogą być krótko- lub długotrwałe. Wynikają bezpośrednio z nieprawidłowej funkcji niektórych struktur mózgu (np. padaczka) lub są wtórne do zakłócenia funkcji mózgu poprzez niewydolność innych układów (np. niewydolność naczyniowa, zaburzenia metaboliczne czy oddechowe). Krótkotrwałe napadowe zaburzenia przytomności najczęściej szybko i samoistnie ustępują, niemniej niepokoją chorego, a i wiedza medyczna nie pozwala ich lekceważyć.

Przyczyny napadowych utrat przytomności

Krótkotrwałe zaburzenie przytomności może nastąpić w związku z:

• nadmiernymi synchronicznymi wyładowaniami neuronów
  • napadem padaczkowym
• upośledzeniem mózgowego przepływu krwi:
  • omdleniem (np. ortostatycznym lub innym neurogennym)
  • zmniejszeniem rzutu serca
  • niedostatecznym krążeniem w rejonie unaczynionym przez tętnice kręgowo-podstawne
  • zespołem podkradania tętnicy podobojczykowej
  • zespołem łuku aorty (choroba Takayasu)
  • tętniakiem rozwarstwiającym aorty wstępującej (tamponada serca)
• napadem migreny podstawnej
• zaburzeniami endokrynno-metabolicznymi:
  • hipoglikemią
  • napadem tężyczki z hipokalcemią (możliwy wzrost ciśnienia śródczaszkowego, ale także obniżenie progu drgawkowego)
  • przełomem w guzie chromochłonnym (możliwe utraty przytomności związane z zaburzeniami rytmu lub przewodzenia, spadkami ciśnienia tętniczego w rzadkich przypadkach guza wydzielającego dopaminę)
  • chorobą Addisona (możliwe utraty przytomności w mechanizmie ortostatycznym)
  • niedoczynnością tarczycy (zaburzenia rytmu serca)
• nagłym wzrostem ciśnienia śródczaszkowego:
  • wodogłowiem zwalniającym (guz komory III)
  • zespołem Arnolda-Chiariego
• zaburzeniami snu lub oddychania:
  • narkolepsją z napadem katapleksji
  • zespołem bezdechu sennego
  • zespołem zanoszenia się u dzieci (napad afektywnego bezdechu).