Wstęp

Stosowanie pestycydów w rolnictwie, weterynarii, różnych gałęziach przemysłu, gospodarstwach domowych i ochronie zdrowia ma na celu poprawę ilościową i jakościową produkcji żywności, pasz i produktów przemysłowych, zabezpieczenie ich w czasie przechowywania przed szkodnikami i chorobami, a także niszczenie owadów i innych przenosicieli chorób ludzi i zwierząt. Obecnie na świecie stosuje się jako pestycydy bardzo wiele różnych preparatów, które zawierają ok. 900 substancji czynnych. Często substancje te stosowane są w preparatach handlowych łącznie w celu zwiększenia ich skuteczności szkodnikobójczej. Może to jednak powodować wzrost ich toksyczności.

Definicje

Pestycydy to substancje stosowane do zwalczania makroorganizmów szkodliwych lub niepożądanych. Ze względu na przeznaczenie pestycydów wyodrębniono wśród nich następujące grupy:

• zoocydy – środki do zwalczania szkodników
  • insektycydy – owadobójcze
  • rodentycydy – gryzoniobójcze
  • akarycydy – roztoczobójcze
• herbicydy – środki chwastobójcze
• fungicydy – środki grzybobójcze i grzybostatyczne
• fumiganty – środki stosowane w postaci gazów lub dymów do zwalczania szkodników, do dezynsekcji i dezynfekcji gleby
• atraktanty – środki wabiące np. owady
• repelenty – środki odstraszające np. owady i gryzonie.

Klasyfikacja

Klasyfikacji pestycydów można dokonać, kierując się ich toksycznością lub budową chemiczną, co ma związek z mechanizmem działania.

Klasyfikacja toksykologiczna WEDŁUG WHO

Wyróżnia 4 klasy toksyczności (tab. 1). Podziału tego dokonano na podstawie toksyczności określonej doświadczalnie.

Klasyfikacja chemiczna

Największe znaczenie toksykologiczne mają insektycydy, herbicydy i fungicydy. Ze względu na budowę chemiczną insektycydy dzieli się na:

• związki fosforoorganiczne
• karbaminiany
• pyretryny i pyretroidy
• węglowodory chlorowane.
  
  

Z herbicydów działających toksycznie najistotniejsze są:

• związki dipirydylowe
• pochodne chlorofenoksykwasów.
  
  

Często stosowane fungicydy należą do związków rtęcioorganicznych (patrz rozdział o zatruciach metalami ciężkimi).

Epidemiologia i czynniki ryzyka

Dane z ostatnich lat wskazują, że liczba zatruć pestycydami w Polsce wykazuje zmienność w poszczególnych porach roku, więcej obserwuje się ich wiosną i latem. Najczęstszą przyczyną ostrych zatruć są silnie działające insektycydy z grupy związków fosforoorganicznych oraz fungicydy rtęcioorganiczne (patrz rozdział o zatruciach metalami ciężkimi), rzadziej insektycydy polichlorkowe i pestycydy innych grup.