Wstęp

Przez wiele lat badań nad ośrodkowym układem nerwowym płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) uważany był za płynną poduszkę dla mózgu, rodzaj osłony, która chroni delikatny mózg przed bezpośrednim kontaktem z twardą czaszką, przed przemieszczeniem i urazami w jej obrębie. Mózg i rdzeń kręgowy są zawieszone w płynie mózgowo-rdzeniowym, a biorąc pod uwagę prawo Archimedesa, mózg, którego przeciętna waga rzeczywista wynosi ok. 1500 g, zanurzony w PMR waży zaledwie 50 g. Ten dawny, klasyczny, hydrostatyczny aspekt PMR przyćmiewa dziś podejście hydrodynamiczne, albowiem fakt, że PMR jest w sposób ciągły tworzony, usuwany i permanentnie krąży w obrębie jamy czaszki i kanału kręgowego, każe brać pod uwagę także jego funkcję transportową, komunikacyjną, regulatorową, homeostatyczną, filtrującą i oczyszczającą. Te hipotetyczne funkcje PMR i leżące u ich podstaw mechanizmy fizjologiczne i patofizjologiczne są jednak nadal żywo dyskutowane, gdyż większość teorii i modeli dotyczących tego problemu opiera się na badaniach na zwierzętach.

Anatomia układu płynowego

Komory i zbiorniki płynowe oraz ich połączenia

Przestrzenie, które zawierają płyn mózgowo-rdzeniowy, znajdują się wewnątrz mózgu i rdzenia kręgowego oraz na zewnątrz tych struktur – w przestrzeni pomiędzy oponą miękką a podpajęczą. Płyn mózgowy powstaje przede wszystkim w komorach bocznych mózgu, ale także, choć w mniejszym stopniu, w komorze trzeciej i komorze czwartej mózgu. Miejscem połączenia komór bocznych z komorą trzecią są dwa otwory międzykomorowe (otwory Monro), zaś komora trzecia łączy się z komorą czwartą przez wodociąg mózgu (wodociąg Sylwiusza). Komora czwarta mózgu zwężając się przechodzi w kanał środkowy rdzenia kręgowego. Wrotami kontaktu układu komorowego z przestrzenią podpajęczynówkową są dwa otwory boczne (otwory Luschki) oraz otwór pośrodkowy (otwór Magendiego), które łączą komorę czwartą mózgu ze zbiornikiem móżdżkowo-rdzeniowym i okołomózgową oraz okołordzeniową przestrzenią podpajęczynówkową.

Sploty naczyniówkowe i ziarnistości pajęczynówki

Głównym miejscem produkcji PMR są sploty naczyniówkowe znajdujące się w komorach bocznych. Wytwarzają one 60-75% PMR. Niewielkie ilości splotów znajdują się także w komorze trzeciej i czwartej. Strukturę splotów naczyniówkowych stanowią ziarniste wypustki z naczyniami włosowatymi, wpuklające się do światła komory. Powierzchnia wypustek pokryta jest nabłonkiem, który dalej, poza splotem, przechodzi w wyściółkę komory. Wyściółka na szczytach wypustek charakteryzuje się ścisłymi połączeniami komórek utrzymujących barierę krew-mózg.