Wstęp

Omawiane w tym rozdziale guzy to duża grupa wtórnych rozrostów nowotworowych, zajmujących każdą okolicę mózgowia i opon. Na ogół występują w postaci litej jako guzy pojedyncze lub mnogie, mogą też rozwijać się w formie nacieków wzdłuż struktur anatomicznych, zwykle w oponach, rzadziej wzdłuż nerwów czaszkowych. Pojawiają się w różnym okresie choroby nowotworowej, zwykle w jej zaawansowanej, często uogólnionej fazie. W ok. 30% przypadków są pierwszą manifestacją kliniczną nowotworu. W ostatnich dwóch dekadach obserwuje się wyraźny wzrost liczby chorych z przerzutami do OUN. Zjawisko to należy wiązać ze znaczną poprawą wykrywalności przerzutów do OUN. Podejście neurochirurgów do guzów przerzutowych zmieniło się na bardziej agresywne, ponieważ problem przerzutów do OUN nabiera coraz większego znaczenia.

Epidemiologia

Nowotwory przerzutowe są uważane za największą grupą guzów OUN, w tym śródczaszkowych. Przed laty ich odsetek wśród guzów śródczaszkowych oceniano na ok. 20%, dziś szacowany jest na 40%. Szczyt zachorowań przypada na 40-60 r.ż. Praktycznie wszystkie rodzaje nowotworów mogą dawać przerzuty śródczaszkowe, ale najczęściej są to:

• czerniak złośliwy
• gruczolakorak i rak anaplastyczny drobnokomórkowy płuca
• rak sutka
• rak nerki.
  
  

Dawniej uważano, że rak płuca częściej występuje u mężczyzn. Dziś coraz częściej obserwuje się go jednakowo często u obu płci, bo wzrosła liczba palących młodych kobiet. Sporadycznie przerzuty do OUN występują w raku jajnika, gruczołu krokowego, ziarnicy złośliwej. Najczęstsze przerzuty śródczaszkowe opisano w tabeli 1.

U 2/3 chorych przerzuty do mózgowia wywołują objawy neurologiczne. U ok. 10% pacjentów w chwili rozpoznania przerzutu nie udaje się znaleźć ogniska pierwotnego.

Czerniak złośliwy i gruczolakorak płuca prowadzą zwykle do licznych przerzutów śródczaszkowych. Rak sutka, rak płaskonabłonkowy płuca, nowotwory przewodu pokarmowego i miednicy częściej wywołują pojedyncze przerzuty (nowotwory przewodu pokarmowego zwykle do móżdżku).

Lokalizacja

W zależności od lokalizacji wyróżniamy przerzuty:

• śródmózgowe
• do opony twardej
• do opony miękkiej.
  
  

Podział ten ma znaczenie kliniczne.

Wśród przerzutów śródczaszkowych ok. 80% rozwija się nadnamiotowo, 10-15% w móżdżku, a ok. 5% w pniu mózgu. W półkulach mózgu przerzuty usadawiają się często w płatach czołowych. Zaobserwowano tendencję do występowania przerzutów w obszarach stykowych unaczynienia tętniczego (ok. 40%), większą na pograniczu unaczynienia tętnicy środkowej i tylnej mózgu niż środkowej i przedniej. Wynika to być może z różnic w kalibrze naczyń i średnicy komórek nowotworowych, które nie mogąc przemieszczać się dalej, osadzają się i namnażają w tych obszarach.