Wstęp

Metale, takie jak żelazo, miedź, mangan, molibden, cynk i inne, są niezbędne dla wielu procesów enzymatycznych (ma to związek również z ich występowaniem w formie zredukowanej lub utlenionej). Metale najczęściej transportowane i magazynowane są w połączeniach z białkami (np. żelazo – ferrytyna, transferyna, hepcydyna, hefaestyna, transportery metali, ceruloplazmina; miedź – ceruloplazmina; cynk – albuminy, metalotioneiny). Zarówno zaburzenia ilości metali, jak i ich białkowych transporterów (powodujące zwykle akumulację metali) wywołują objawy chorób, w tym ze strony ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

Zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe (choroba Wilsona)

Po raz pierwszy choroba została dokładnie opisana w 1912 r. w studium 12 przypadków przez Samuela Aleksandra Kinniera Wilsona jako rzadka choroba rodzinna ludzi młodych, charakteryzująca się ruchami mimowolnymi, sztywnością, zaburzeniami mowy i połykania oraz zaburzeniami psychicznymi. Choroba ta zwykle w ciągu kilku lat prowadziła do śmierci, a w badaniach patologicznych stwierdzano uszkodzenie jąder podstawy i marskość wątroby. Wilson zaproponował jednocześnie nazwę zespołu, używaną czasami do dziś – postępujące zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe.

Definicja

Choroba Wilsona jest to choroba genetyczna, dziedziczona autosomalnie recesywnie, a jej istotą jest nieprawidłowy metabolizm miedzi, z patologicznym jej odkładaniem w wielu narządach (głównie wątroba, mózg, nerki, rogówka) i wtórnym ich uszkodzeniem.

Epidemiologia

Choroba Wilsona występuje dość rzadko, z częstotliwością 30/1 mln osób w populacji (1/30 tys. urodzeń). Szacuje się, że ok. 1% populacji jest nosicielami mutacji w obrębie jednego allela.

Defekt genetyczny i patofizjologia

Przyczyną zaburzeń gospodarki miedzią są mutacje w genie choroby Wilsona, zlokalizowanym na chromosomie 13 (13q14,3-q21,1), składającym się z 21 eksonów. Dotychczas zidentyfikowano ponad 500 mutacji w obrębie genu. Gen ten koduje białko ATP-azę typu B (ATP7B), występującą głównie w wątrobie, nerkach, łożysku (także w mózgu, ale z mniejszą ekspresją). Białko to w układzie Golgiego pośredniczy we wbudowywaniu miedzi w apoceruloplazminę oraz w wydalaniu jej w formie związanej z ceruloplazminą do krwi. Niezwiązana miedź wydalana jest z komórek wątrobowych i usuwana z organizmu wraz z żółcią. U osób z chorobą Wilsona powstaje defektywna cząsteczka APT7B, która nie spełnia swojej funkcji, dlatego miedź stopniowo gromadzi się w hepatocytach, uszkadza je i w postaci wolnej (niezwiązanej z ceruloplazminą) jest uwalniana do krwiobiegu, odkładając się w różnych narządach i prowadząc do ich wtórnego uszkodzenia.