Wstęp

Medycyna snu jest jedną z najmłodszych dziedzin medycyny. Niemniej niektóre zaburzenia snu opisywano już wiele lat temu – somnambulizm, narkolepsję, bezsenność. Częściej jednak były to rozważania filozoficzne czy spekulacje niż naukowe analizy lub obserwacje. Dopiero na początku XX w. rozpoczęły się naukowe badania nad snem. Zaczęto wówczas prowadzić badania neurofizjologiczne nad ośrodkami snu. Równolegle poszukiwano chemicznych substancji wywołujących senność.

Pierwsze naukowe badania kliniczne dotyczące snu przeprowadził austriacki neurolog Constantin von Economo. Podczas I wojny światowej, badając pacjentów ze śpiączkowym zapaleniem mózgu, stwierdził, że w mózgu znajdują się takie obszary, których uszkodzenie klinicznie objawia się nadmierną sennością (śpiączką), a z kolei uszkodzenie w innych obszarach objawia się bezsennością. Trudno przecenić wagę tego odkrycia, diametralnie zmieniło bowiem wiedzę na temat fizjologii snu i czuwania. Do tej pory uważano, że sen jest zjawiskiem biernym, to znaczy, jeśli ograniczymy dopływ informacji lub krwi do mózgu albo obniżymy jego temperaturę, wówczas mózg zaśnie. Von Economo wykazał, że czuwanie i sen są regulowane przez określone ośrodki w mózgu. Wielką wartością tego odkrycia było powstanie zupełnie nowego obszaru badań, zajmującego się wyjaśnianiem, w jaki sposób zasypia mózg.

Wraz z odkryciem elektroencefalografii (EEG), czyli rejestracji spontanicznej czynności bioelektrycznej mózgu, możliwe stało się podglądanie pracy tego narządu. Pierwsze rejestracje EEG podczas snu przeprowadzili w latach 30. XX w. Loomis, Hobart i Harvey. Za prawdziwy początek współczesnych badań nad snem należy jednak uznać badania prowadzone w pierwszej połowie lat 50. XX w. w Chicago przez Klaitmana, Dementa i Aserinsky’ego. Odkryli oni sen charakteryzujący się szybkimi ruchami gałek ocznych (REM – rapid eye movements), potwierdzili istnienie dwóch zupełnie odrębnych rodzajów snu – snu NREM i REM – i powiązali sen REM z występowaniem marzeń sennych. W 1968 r. inni amerykańscy badacze, Rechtshaffen i Kales, opublikowali standardy rejestracji i oceny stadiów snu. Obowiązywały one przez następne 50 lat i pozwoliły ujednolicić metody badania i oceny snu.

Fizjologia snu i rytmu sen-czuwanie

Neuronalny model regulacji snu

Podstawową rolę w regulacji snu i czuwania odgrywa wstępujący siatkowaty układ aktywujący (ARAS – ascending reticular activation system). Jest to dośrodkowy szlak nerwowy regulujący poziom czuwania przodomózgowia. Składa się on z dwóch gałęzi: jed...