Wstęp

Rozwój przemysłu, zanieczyszczenie środowiska, chemia w gospodarstwie domowym oraz leki sprawiają, że coraz częściej mówi się o szkodliwym wpływie ksenobiotyków na organizm człowieka. Zjawisko to dotyczy nie tylko osób zawodowo narażonych na działanie substancji toksycznych, ale także pozostałej części populacji. Dział medycyny zajmujący się truciznami to toksykologia (gr. toksikon – trucizna, logos – słowo, nauka).

Ksenobiotyki mogą wywoływać zatrucia:

• ostre, o gwałtownym przebiegu, związane z bezpośrednim działaniem trucizny
• przewlekłe, związane zwykle z kumulacją trucizny w organizmie.
  
  

Działanie toksyczne substancji zależy od:

• dawki
• drogi wprowadzenia do organizmu
• rozpuszczalności w płynach ustrojowych
• metabolizmu ksenobiotyku
• szybkości jego przemian biochemicznych
• powinowactwa do określonych komórek, tkanek lub narządów
• ogólnego stanu zdrowia.

Mechanizmy działania trucizn

Mechanizmy działania trucizn są złożone. Można jednak przyjąć, że polegają one m.in. na zmianie czynności fizjologicznej enzymów, receptorów, białek transportowych i koenzymów przez tworzenie trwałych kompleksów. Toksyny mogą bezpośrednio lub pośrednio hamować aktywność ważnych enzymów odpowiedzialnych za uwalnianie energii lub syntezę białek i tym samym zaburzać wewnętrzną równowagę w organizmie. Mogą wpływać na rozwój wielu chorób ogólnoustrojowych, zaburzając funkcje narządów i układów, szczególnie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, a także mięśni, układu krwiotwórczego, odpornościowego i innych. Toksyczność wielu substancji wynika z ich kowalencyjnego wiązania z ważnymi makrocząsteczkami komórkowymi. Często wiązaniu podlega nie sama substancja toksyczna, ale jej reaktywny metabolit lub wolny rodnik, powstały podczas przemian w organizmie.

Na poziomie molekularnym zatrucie wiąże się z:

• uszkodzeniem struktury
• upośledzeniem funkcji komórek, spowodowanym:
  • zaburzeniem oddychania komórkowego
  • działaniem na receptory komórkowe (agonistycznym lub antagonistycznym)
  • wiązaniem ze swoistymi białkami czynnościowymi i zaburzeniami ich funkcji.

Metabolizm trucizn

Do czynników wpływających na metabolizm trucizn należy zaliczyć m.in.: występowanie w organizmie innych substancji metabolizowanych przez ten sam układ enzymatyczny, wiek, płeć, choroby wątroby, spożycie alkoholu, zażywanie leków oraz czynniki środowiskowe i genetyczne.

Silniejsze działanie substancji chemicznych u noworodków i u ludzi po 65 r.ż. wynika z upośledzonej zdolności sprzęgania toksyn z kwasami glukuronowym i glutaminowym oraz z glicyną, a także ze zmniejszonej aktywności enzymów mikrosomalnych wątroby...