Wstęp

Po wprowadzeniu w 1891 r. przez Quinckego punkcji lędźwiowej pierwszy opis zespołu popunkcyjnego (który przejawiał się przede wszystkim bólami głowy) został opublikowany w 1898 r. W 1938 r. Schaltenbrand użył po raz pierwszy terminu „aliquorrhea” do opisu zespołu cechującego się bólami głowy po przyjęciu pozycji pionowej, które miały być związane z niskim ciśnieniem płynu mózgowo-rdzeniowego, najprawdopodobniej wskutek jego wycieku. W nowoczesnym piśmiennictwie używa się dla tego typu sytuacji terminu „samoistne podciśnienie śródczaszkowe” (SIH – spontaneous intracranial hypotension).

Definicja

Podciśnienie śródczaszkowe to zespół objawów, przede wszystkim bólów głowy, który wynika z obniżonego ciśnienia śródczaszkowego, najczęściej w wyniku jatrogennego (pobranie PMR w celach diagnostycznych lub po zabiegach chirurgicznych), samoistnego lub pourazowego wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego.

Obowiązująca dziś definicja bólów głowy przypisanych zespołowi samoistnego podciśnienia śródczaszkowego pochodzi z klasyfikacji Międzynarodowego Towarzystwa Bólów głowy z 2006 r. (tab. 1).

Ból głowy po nakłuciu opony twardej

Popunkcyjny ból głowy jest najczęstszym powikłaniem nakłucia lędźwiowego. Dotyczy ok. 90% chorych. Charakteryzuje sie dolegliwościami bólowymi o charakterze tępym, rozpierającym, rzadziej tętniącym, obejmujących głównie okolice czołowe, nierzadko całą głowę. Zdarza się, że towarzyszą mu zawroty głowy, nudności i wymioty, szumy uszne oraz bóle pleców (tab. 2). Dolegliwości pojawiają sie w pierwszych dwóch dniach po nakłuciu lędźwiowym. Czas wystąpienia i trwania, nasilenie bólu u poszczególnych chorych cechuje się dużą zmiennością. Zespół najczęściej rozwija się kilkanaście sekund po przyjęciu pozycji pionowej i równie szybko ustępuje po położeniu się. Wraz z upływem czasu natężenie bólu stopniowo słabnie i wydłuża się okres potrzebny do jego wystąpienia po przyjęciu pozycji pionowej. Rzadko dolegliwości utrzymują sie dłużej niż tydzień.

Przyczyną powstania bólu głowy jest zmniejszenie objętości i ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego powodujące wzrost objętości krwi w rozszerzonych naczyniach żylnych i tętniczych, co prowadzi do pobudzenia nocyceptorów zlokalizowanych w oponach. Po przyjęciu przez chorego pozycji pionowej dochodzi do rozciągania opon, co wywołuje ból. Czynnikami predysponującym do jego powstania są płeć żeńska i młody wiek. Tendencja do rzadszego występowania tego rodzaju bólu głowy u osób starszych najprawdopodobniej jest związana z mniejszą elastycznością naczyń.