Wstęp

Rozpuszczalniki organiczne są powszechnie używane w różnych gałęziach przemysłu i w gospodarstwach domowych (kleje, rozpuszczalniki, płyny czyszczące, paliwa, farby, lakiery, zmywacze do paznokci, odświeżacze powietrza, gaśnice, wyroby stosowane podczas prac budowlano-remontowych). Lakiery zawierają do 40% rozpuszczalników, w 50% jest to bardzo toksyczna benzyna lakowa, w skład której wchodzą benzen, toluen i ksylen. Farba olejna zawiera rakotwórczy benzen i ksylen. Z farb ftalowych przez 5 dni po zastosowaniu uwalnia się ksylen. Kleje stosowane do klejenia tapet ściennych zawierają fenol. Kleje do podłóg drewnianych i tworzyw sztucznych są źródłem toluenu, ksylenu i formaldehydu. Rozpuszczalniki dodawane są do wyrobów w celu utrzymania ich w stanie płynnym. Większość wyrobów tego typu, aby dobrze spełniać swoje funkcje, musi stwardnieć, co wiąże się z ulatnianiem się rozpuszczalników. W każdym pomieszczeniu, w którym zostaną one zastosowane, przez pewien czas nieuchronnie będą się więc uwalniały związki lotne zanieczyszczające powietrze.

Rozpuszczalniki przyjmowane są też drogą wziewną w celu odurzenia się (wąchanie kleju).

Definicja

Rozpuszczalniki organiczne w normalnych warunkach są płynne, lotne i rozpuszczają wielkocząsteczkowe substancje organiczne, są silnie lipofilne.

Klasyfikacja rozpuszczalników organicznych

Pod względem budowy chemicznej rozpuszczalniki organiczne stanowią bardzo zróżnicowaną grupę związków. Najważniejsze to:

• alkohole
• węglowodory:
  • alifatyczne
  • aromatyczne
  • chlorowane alifatyczne
• inne (np. disiarczek węgla).

Epidemiologia i czynniki ryzyka

Na pary rozpuszczalników z różnorodnych źródeł narażona jest znaczna część populacji. U osób przed 20 r.ż. stosujących rozpuszczalniki w celach odurzających powodują one śmierć częściej niż jakiekolwiek narkotyki. Z powodu dostępności i niskiej ceny lotne rozpuszczalniki są nadużywane głównie przez nastolatków i dorosłych z najuboższych grup społecznych.

Patofizjologia i mechanizmy działania biologicznego

Wysoka lotność rozpuszczalników sprzyja ich wchłanianiu przez drogi oddechowe, natomiast duża lipofilność ułatwia przenikanie przez skórę i jednocześnie przyspiesza wchłanianie substancji w nich rozpuszczonych. Rozpuszczalniki działają drażniąco na skórę i błony śluzowe. Po wchłonięciu drogą oddechową, pokarmową lub przez skórę działają toksycznie na organizm, a w dużych dawkach działają na OUN, wywołując efekt odurzający. Skutek działania rozpuszczalników organicznych jest podobny jak leków uspokajających i nasennych (benzodiazepiny, barbiturany). Dzięki dużej lipofilności rozpuszczalniki kumulują się w tkance tłuszczowej.