Wstęp

W praktyce neurologicznej nowotwory i zmiany nienowotworowe kości czaszki nie zajmują tak istotnego miejsca jak nowotwory miąższu mózgowia i opon, m.in. dlatego, że zdarzają się znacznie rzadziej. Poza tym ich pierwotna lokalizacja często leży w obszarze działania otolaryngologów, chirurgów szczękowo-twarzowych i onkologów. Nowotwory czaszki występują u osób w różnym wieku. Nie dają swoistych objawów klinicznych, o ich naturze decyduje często badanie neuroobrazowe, które ujawnia zajęcie kości czaszki.

Umieszczenie w tym rozdziale najważniejszych nowotworów osłonek nerwów czaszkowych podyktowane było ich podobną symptomatologią kliniczną do innych nowotworów podstawy czaszki. Omawiając nerwiaka osłonkowego nerwu przedsionkowo-ślimakowego (VIII), skupiamy się na przypadkach sporadycznych, czytelnika zainteresowanego nerwiakowłókniakowatością kierujemy zaś do odpowiedniego rozdziału. Nie omawiamy tu guzów przysadki i okolicy siodła tureckiego, które opisano w osobnym rozdziale ze względu na specyfikę kliniczną i podejście terapeutyczne.

Łagodne nowotwory czaszki

Kostniak (osteoma)

Kostniak jest łagodnym rozrostem nowotworowym w różnych kościach czaszki, zwłaszcza w kości i zatoce czołowej. Obejmuje blaszkę zewnętrzną i wewnętrzną, prowadząc zwykle do defektów kosmetycznych, rzadziej większych zniekształceń. Pojawia się najczęściej między 10 a 30 r.ż.

Makroskopowo kostniaki są guzami dobrze odgraniczonymi od otoczenia, twardymi. W obrazie mikroskopowym widoczne są szerokie, połączone między sobą beleczki kostne. Osteoblasty występują rzadko. W przestrzeniach między beleczkami może występować szpik kostny, częściej tkanka tłuszczowa (ryc. 1).

Podstawowym objawem klinicznym jest miejscowa bolesność. Objawy neurologiczne wskutek uszkodzenia nerwów czaszkowych rozwijają się rzadko.

Rozpoznanie można postawić na podstawie badania radiologicznego czaszki, na którym widoczny jest gęsty, dobrze odgraniczony guz, niekiedy o wyglądzie guzika z kości słoniowej. Badanie neuroobrazowe umożliwia ocenę guza w stosunku do struktur nerwowych (ryc. 2). Leczenie polega na operacyjnym usunięciu nowotworu.

Chrzęstniak (chondroma)

Chrzęstniaki, podobnie jak kostniaki, należą do łagodnych rozrostów nowotworowych kości. W strukturach czaszki występują rzadko. Składają się z dojrzałej tkanki chrzęstnej. Wywołują podobne objawy jak kostniaki, zależne od położenia. Leczenie polega na usunięciu guza. Niekiedy chrzęstniak ulega zezłośliwieniu, przekształcając się w chrzęstniakomięsaka, nowotwór wymagający zupełnie innego podejścia terapeutycznego i o innym rokowaniu.