Wstęp

Zaburzenia gospodarki aminokwasowej to stosunkowo częste zaburzenia metaboliczne. Należą do nich zaburzenia metabolizmu pojedynczych aminokwasów oraz zaburzenia transportu jelitowego i nerkowego grup aminokwasów. W rozdziale omówiono najczęstsze zaburzenia z tej grupy. Rzadsze przedstawia tabela 1.

Zaburzenia syntezy aminokwasów

Do najczęstszych zaburzeń syntezy aminokwasów zalicza się:

• fenyloketonurię
• chorobę syropu klonowego.

Fenyloketonuria

Przemiany fenyloalaniny

Fenyloalanina (kwas 2-amino-3-fenylopropanowy) jest egzogennym aminokwasem powszechnie występującym w większości białek. Fenyloalanina jest prekursorem adrenaliny, noradrenaliny, dopaminy oraz melaniny. W prawidłowych warunkach enzym hydroksylaza fenyloalaniny przekształca ją do tyrozyny. Reakcja ta wymaga kofaktora, którym jest tetrahydrobiopteryna.

Defincja

Fenyloketonuria (OMIM 261600) jest wrodzonym zaburzeniem metabolizmu fenyloalaniny, którego osiowym objawem u nieleczonych pacjentów jest opóźnienie rozwoju, a w późniejszym wieku upośledzenie umysłowe. Chorobę opisał po raz pierwszy w 1934 r. Ivar Asbjørn Følling. Zaburzenia przemiany fenyloalaniny prowadzą do gromadzenia się aminokwasu i jego toksycznych metabolitów, głównie kwasu fenylopirogronowego i fenylomlekowego, w płynach ustrojowych, a także zwiększenia wydalania z moczem ciał fenyloketonowych. W klasycznej fenyloketonurii stężenie fenyloalaniny we krwi przekracza 1000 μmol/l (20 mg/dl). Wartości stężenia fenyloalaniny we krwi przekraczające normę (30-110 μmol/l), ale niższe niż notowane w fenyloketonurii, kwalifikowane są jako hiperfenyloalaninemia.

Epidemiologia

Fenyloketonuria występuje średnio u 1/15 tys. żywo urodzonych dzieci. Jej rozpowszechnienie jest różne w różnych krajach – np. w Finlandii występuje u <1/100 tys. populacji ogólnej, a w Irlandii i Turcji nawet u 1/2600 osób. W Polsce chorobę stwierdza się u 1/7-8 tys. noworodków.

Defekt genetyczny

Większość przypadków fenyloketonurii jest spowodowana mutacją w genie kodującym hydroksylazę fenyloalaniny, zlokalizowanym na chromosomie 12. Fenyloketonuria jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Ciężkość obrazu klinicznego zależy od rodzaju mutacji oraz aktywności zmutowanego enzymu. W niewielkiej części przypadków fenyloketonuria bywa spowodowana wadami metabolizmu tetrahydrobiopteryny, szczególnie defektem syntazy 6-pirogronylotetrahydrobiopterynowej, reduktazy dihydrobiopterydyny i cyklohydrolazy GTP.

Patofizjologia

Fenyloalanina, tyrozyna i tryptofan, będące prekursorami ważnych neurotransmiterów, korzystają ze wspólnego układu transportującego. W przypadku hiperfenyloalaninemii do mózgu dociera zbyt mało aminokwasów rozgałęzionych oraz tyrozyny i tryptofanu...