Wstęp

Termin „ataksja” (niezborność, bezład) dotyczy zespołu zaburzeń równowagi i koordynacji ruchów kończyn oraz zaburzeń mowy typu dyzartrii. Ataksja spowodowana jest zazwyczaj uszkodzeniem móżdżku i jego połączeń (ataksja móżdżkowa) lub sznurów tylnych rdzenia kręgowego (ataksja tylnosznurowa). Nazwy „ataksje” używa się też wobec grupy chorób, których przyczyny długo były nieznane, a w których ataksja jest objawem wiodącym. W większości są to choroby uwarunkowane genetycznie.

Ataksje (rozumiane jako jednostki nozologiczne) tworzą heterogenną grupę chorób zwyrodnieniowych ośrodkowego układu nerwowego o podłożu genetycznym bądź środowiskowym (nabytym; tab. 1).

Ataksje nabyte są często objawem innych chorób, do których należą m.in. niedobory witamin, choroba alkoholowa, stwardnienie rozsiane, choroby naczyniowe oraz nowotworowe. Wielki postęp, jaki dokonał się przez ostatnie 20 lat, doprowadził do sklonowania wielu genów, których mutacje są przyczyną dziedzicznych ataksji (w tym ponad 30 genów postaci autosomalnych dominujących ataksji rdzeniowo-móżdżkowych i 20 genów ataksji autosomalnych recesywnych). Ataksje dziedziczne cechuje duża heterogenność pod względem powodujących je mutacji genetycznych i objawów klinicznych. W zależności od ich molekularnego podłoża stwierdza się agregację białka z zaburzeniami homeostazy białkowej, zaburzenia funkcji kanałów jonowych, defekty naprawy DNA i funkcji mitochondriów.

Klasyfikacja

Do połowy XX w. klasyfikacja ataksji wprowadzona przez Holmesa i Greenfielda oparta była na badaniach neuropatologicznych. Z tamtego czasu pochodzą określenia, takie jak:

• zanik oliwkowo-mostowo-móżdżkowy
• korowy zanik móżdżku
• zanik rdzeniowo-móżdżkowy.
  
  

Przełom nastąpił dopiero w latach 80. XX w., kiedy Harding zaproponowała nową klasyfikację, opartą głównie na kryteriach klinicznych i genetycznych. Był to szeroko zaakceptowany podział autosomalnych dominujących ataksji móżdżkowych (ADCA – autosomal dominant cerebellar ataxias) na trzy grupy:

• ADCA I – zespół móżdżkowy z towarzyszącymi innymi objawami neurologicznymi
• ADCA II – zespół móżdżkowy z retinopatią barwnikową
• ADCA III – czysty zespół móżdżkowy.
  
  

Obecnie, biorąc pod uwagę kryteria genetyczne, przyjmuje się podział ataksji w zależności od typu dziedziczenia na:

• autosomalne dominujące
• autosomalne recesywne
• sprzężone z chromosomem X
• mitochondrialne.

Epidemiologia

Na podstawie danych z różnych obszarów geograficznych szacuje się, że ogólna częstość występowania wszystkich ataksji dziedzicznych wynosi 15-20 na 100 tys. W Europie najczęstszą ataksją recesywną jest ataksja Friedreicha (1,7-3,7/100 tys.). Ataks...