Wstęp

W 1922 r. niemieccy neuropatolodzy Julius Hallervorden i Hugo Spatz opublikowali obszerną pracę opisującą rodzinę, w której występowała nieznana wówczas choroba o charakterystycznym obrazie klinicznym i histopatologicznym. W rodzinie tej 5 sióstr z 12 dzieci zdrowych rodziców wykazywało postępujące otępienie oraz objawy uszkodzenia układu piramidowego i pozapiramidowego. Choroba manifestowała się początkowo sztywnością kończyn, następnie pojawiały się ruchy mimowolne (zwłaszcza ust i żuchwy), dystonia i dyzartria. Śmierć następowała między 16 a 27 r.ż. Badanie neuropatologiczne przeprowadzone w 2 z 5 opisanych przypadków wykazało obecność złogów żelaza w gałce bladej i istocie czarnej. Początkowo chorobę określano jako choroba Marthy-Almy (nazwa pochodzi od imion zmarłych sióstr), ale termin ten nie przyjął się w mianownictwie neurologicznym.

Kolejne opisy schorzenia zawdzięczamy Vincentowi i van Bogaertowi, którzy nadali zespołowi nazwę pochodzącą od nazwisk jego odkrywców. Po II wojnie światowej zmieniono tę nazwę na „zwyrodnienie mózgu z gromadzeniem żelaza” (NBIA – neurodegeneration with brain iron accumulation), żeby nie honorować autorów jej pierwszego opisu (zwłaszcza Juliusa Hallervordena) z powodu ich udziału w nazistowskim programie eutanazji.

Definicja

Zwyrodnienie mózgu z gromadzeniem żelaza jest heterogenną pod względem genetycznym i klinicznym grupą chorób neurodegeneracyjnych, których wspólną cechą jest gromadzenie się żelaza w jądrach podstawy.

Klasyfikacja

Wprowadzenie do diagnostyki badań genetycznych całkowicie zmieniło klasyfikację NBIA i umożliwiło wyodrębnienie z tej grupy kilku różnych chorób i zespołów. W NBIA wyróżnia się aktualnie (ryc. 1):

• zwyrodnienie mózgu związane z kinazą pantotenową (PKAN – pantothenate kinase-associated neurodegeneration)
• zwyrodnienie mózgu związane z fosfolipazą (PLAN – phospholipase-associated neurodegeneration)
• aceruloplazminemię
• neuroferrytynopatię
• chorobę z Kufor-Rakeb
• zwyrodnienie mózgu związane z hydrolazą kwasów tłuszczowych (FAHN – fatty acid hydrolase-associated neurodegeneration)
• zespół Woodhouse’a-Sakati
• zwyrodnienie mózgu z gormadzeniem żelaza związane z białkiem błony mitochondrialnej MPAN
• idiopatyczne postacie NBIA:
  • niepostępująca encefalopatia dziecięca ze zwyrodnieniem mózgu w wieku dorosłym – zespół SENDA (static encephalopathy of childhood with neurodegeneration in adulthood)
  • inne idiopatyczne przypadki NBIA.

Epidemiologia

Z powodu niejednolitego mianownictwa NBIA, zwłaszcza w starszym piśmiennictwie, oraz stosunkowo niedawnego odkrycia nowych postaci NBIA dane epidemiologiczne dotyczącej tej grupy chorób są niepełne. Częstość występowania NBIA szacuje się na 1-3/1 ...