Wstęp

Ból ma duże znaczenie w diagnostyce, a nierzadko jest jedynym objawem choroby, który lekarz musi umieć zinterpretować. Jest indywidualnym doświadczeniem czuciowym, na które nakładają się czynniki emocjonalne. Z tego powodu przekazywanie informacji o bólu jest trudne i często niemożliwe do zobiektywizowania. Ból może być wyrazem przebytego stresu czy też problemu osobistego. Odczuwanie bólu jest zmienne i zależy od osobowości pacjenta, jego tolerancji na ból, stanu psychicznego, wykształcenia, statusu społeczno-ekonomicznego, kręgu kulturowego, z jakiego się wywodzi, oraz współistnienia innych chorób.

Proces składający się z odbioru bodźca bólowego, jego przewodzenia w postaci impulsu, następnie modulacja, percepcja oraz reakcja na ten bodziec nosi nazwę nocycepcji (od nocere – szkodzić). Znajomość patofizjologii bólu pomaga w ustaleniu jego przyczyny i skutecznym leczeniu.

W ocenie bólu bierze się pod uwagę wszystkie reakcje organizmu związane z jego występowaniem, z których najważniejsze są reakcje: psychiczna, ruchowa, wegetatywna i humoralna.

Definicja

Ból jest doznaniem zmysłowym i emocjonalnym, wywoływanym przez bodziec, który:

• uszkadza tkanki
• zagraża ich uszkodzeniem
• lub jest odnoszony do takiego uszkodzenia.
  
  

W definicji podkreśla się dwie składowe bólu – fizyczną i psychiczną.

Terminologia

Poniżej wyjaśniono terminy, którymi posługujemy się w badaniu i ocenie bólu:

• nocycepcja – oznacza fizjologiczny proces odbierania, odczuwania bólu i reakcję na ból (odruch bólowy)
• neuropatia – to choroba nerwu lub nerwów, w której ból może wystąpić na skutek uszkodzenia nerwu w następstwie znanego czynnika patologicznego
• neuralgia (nerwoból, rwa) – jest bólem napadowym, rwącym, powstającym w obszarze zaopatrywania przez nerw lub splot nerwowy bez klinicznych objawów uszkodzenia nerwów; znamienne są punkty spustowe, których podrażnienie może spowodować napad.

Rodzaje bólu

Wyróżnia się następujące rodzaje bólu:

• ból fizjologiczny – to ból odczuwany za pośrednictwem receptorów bólowych i prawidłowego, nieuszkodzonego układu nerwowego, gdy układ nocyceptywny jest pobudzany bez uszkodzenia tkanek; jest to fizjologiczne czucie bólu, związane z funkcją obronną i ostrzegawczą; brak tego czucia jest kalectwem
• ból patologiczny – występuje w przypadku uszkodzenia tkanek, towarzyszy mu obwodowa i ośrodkowa nadwrażliwość (sensytyzacja)
• ból receptorowy – jest odbierany przez receptory i za pośrednictwem prawidłowego układu nerwowego
• ból neurogenny – jest generowany z miejsca uszkodzenia układu nerwowego i dzieli się na ból obwodowy (neuropatyczny) i ośrodkowy
• ból neuropatyczny – jest bólem neurogennym, występującym w neuropatiach (choroby nerwów obwodowych); zawsze stwierdza się kliniczne objawy uszkodzenia nerwów i przeważnie znana jest przyczyna uszkodzenia
• ból ośrodkowy – jest bólem neurogennym, który powstaje w następstwie uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (mózgu lub rdzenia kręgowego)
• ból psychogenny – występuje po zadziałaniu czynników psychicznych mimo braku czynników fizycznych, pobudzających receptory bólowe lub uszkadzających układ nerwowy.

Zaburzenia czucia bólu

Wśród zaburzeń odczuwania bólu wyróżnia się:

• alodynię – odczucie bólu po zadziałaniu bodźca niebólowego (dotykowego lub termicznego), który w warunkach prawidłowych nie wywołuje bólu, nawet po dłuższym działaniu
• anestezję – brak prawidłowego odczuwania bodźców dotykowych, termicznych lub bólowych
• dyzestezję – nieprzyjemne i nieprawidłowo odczuwane doznanie czuciowe, powstające spontanicznie, spowodowane uszkodzeniem układu nerwowego lub wywołane działaniem czynników zewnętrznych
• analgezję – brak odczuwania bólu pomimo zadziałania bodźców bólowych
• hiperalgezję – odczuwanie bólu po zadziałaniu bodźca podprogowego
• hiperpatię – wzmocnioną reakcję na powtarzające się bodźce podprogowe, które powodują odczucie bólu szybciej i bardziej intensywnie niż u osoby zdrowej.