Wstęp

Udar mózgu jest drugą po chorobie niedokrwiennej serca przyczyną zgonów, jedną z najważniejszych przyczyn niesprawności u osób dorosłych oraz drugą co do częstości przyczyną zespołów otępiennych. Mimo zwiększenia możliwości leczenia udaru niedokrwiennego (wprowadzenie do terapii rekombinowanego tkankowego aktywatora plazminogenu [rtPA]) i zidentyfikowania czynników ryzyka przewiduje się, że zapadalność na udar mózgu w związku ze starzeniem się społeczeństwa będzie rosła, powodując konsekwencje medyczne i społeczne. W rozdziale przedstawiono podstawowe dane dotyczące epidemiologii, rozpoznawania, leczenia oraz zasad profilaktyki pierwotnej i wtórnej niedokrwiennego udaru mózgu.

Definicje

Udar niedokrwienny

Przedstawioną w rozdziale wprowadzającym do udarów mózgu definicję World Health Organization (WHO): udar mózgu jest to zespół kliniczny charakteryzujący się nagłym wystąpieniem ogniskowego, a niekiedy również uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, którego objawy utrzymują się dłużej niż 24 h lub prowadzą wcześniej do śmierci i nie mają przyczyny innej niż naczyniowa – należy uzupełnić uwagą, że tą przyczyną naczyniową jest niedokrwienie mózgu.

Przemijające niedokrwienie mózgu

Obecnie za przemijające niedokrwienie mózgu (TIA – transient ischemic attack) uznaje się zespół mózgowych objawów ogniskowych o charakterze naczyniowym, które ustępują całkowicie w ciągu 24 h (zwykle w ciągu kilku do kilkunastu minut) i nie pozostawiają po sobie żadnych zmian morfologicznych w badaniach neuroobrazowych mózgu. Dawniej jedynym kryterium było ustąpienie objawów w ciągu 24 h.

Klasyfikacja

Istnieją różne klasyfikacje udarów niedokrwiennych mózgu.

Podział ze względu na dynamikę objawów

Jest to już historyczna, rzadko stosowana klasyfikacja. Dzieliła ona udary niedokrwienne na:

• przemijające niedokrwienie mózgu (TIA)
• odwracalny niedokrwienny deficyt neurologiczny (RIND – reversible ischemic neurologic deficit) – objawy ustępują przed upływem 3 tygodni
• udar mózgu dokonany – objawy utrzymują się powyżej 3 tygodni
• udar mózgu postępujący – progresja objawów ze stabilizacją dopiero w 3 dobie.

Podział ze względu na obszar niedokrwienia

Dzieli udary na:

• zawał mózgu w obszarze całego przedniego unaczynienia (TACI – total anterior circulation infarct) – objawy kliniczne: połowiczy deficyt ruchowy i czuciowy, niedowidzenie połowicze, zaburzenia wyższych czynności nerwowych
• częściowy zawał mózgu w obszarze przedniego unaczynienia (PACI – partial anterior circulation infarct) – objawy kliniczne to przynajmniej dwa z objawów TACI lub izolowane zaburzenia wyższych czynności nerwowych
• zawał zatokowy (LACI – lacunar infarct) – objawy kliniczne: czyste ruchowe porażenie połowicze, czyste zaburzenia czucia, zespół ataksji z niedowładem (ataksja hemiparetyczna), zespół czuciowo-ruchowy, zespół dyzartria-niezgrabna ręka
• zawał mózgu w obszarze unaczynienia tylnego (POCI – posterior circulation infarct) – objawy kliniczne uszkodzenia pnia mózgu lub izolowane niedowidzenie połowicze, objawy móżdżkowe.

Podział ze względu na etiologię niedokrwienia

Podział uwzględniający etiologię udarów niedokrwiennych jest najczęściej stosowany w badaniach klinicznych. Określa się go mianem klasyfikacji TOAST (pochodzi z badania Trial of ORG 10172 in Acute Stroke Treatment).